جامع ترین تاریخچه شمع از ابتدا تا کنون

شمع‌ها از دیرباز در زندگی انسان‌ها نقش مهمی ایفا کرده‌اند. این مقاله به بررسی تاریخچه شمع از دوران باستان تا امروز می‌پردازد و در سه بخش مجزا، مراحل مختلف این تحول را بررسی خواهد کرد.

نام شمع در بسیاری از زبان های امروزی و زبانهای باستانی را برای شما گردآوری کرده ایم.

شمع به زبان عربی "شَمْعَة" (شماعه)  
به فارسی آن را "سپندار" یا "شماله" یا "موم" و "قندیل"(واژه ای سریانی یا آشوری میباشد) و "افروزه"
به زبان انگلیسی و لاتین آنرا "کندیل"
به رومی فاروس ، فیرین و فیرونا
به زبان قزاقی - ازبکی - قرقیزی -حبشی و ترکی "شَم" یا "شمع"
به زبان هندی " سَما" یا " بکن "
به زبان حبشی "سومَتس"
به زبان یونانی باستان " لوکنوس "(به معنای چراغ)
به زبان پشتو " لَندیاد "
شمع در زبان هخامنشی دو کلمه "خُرد" یا "خور" (به معنای نور و خورشید) به " آ " به معنای روشنایی و نور (آتَش) را میتوان نزدیک ترین واژه ها به شمع در زبان ایران باستان دانست.

بخش اول: شمع در دوران باستان

آغاز استفاده از شمع

 در این بخش، به تاریخچه شمع‌های اولیه پرداخته و چگونگی تحول و تکامل آن‌ها را با ذکر کشورها و دوره‌های زمانی مختلف بررسی می‌کنیم. دو کشور مصر و چین اولین کشورهایی بودند که شمع در آنها ساخته شده است.

شمع‌های اولیه در مصر باستان

یکی از قدیمی‌ترین شواهد استفاده از شمع‌ها به مصر باستان بازمی‌گردد. مصریان باستان حدود 3000 سال قبل از میلاد، از شمع‌های ساخته شده از چربی حیوانات و موم زنبور عسل استفاده می‌کردند.
شمع‌های موم زنبور عسل که از موم زنبور عسل تولید می‌شدند، به دلیل عطر دلپذیر و خاصیت پاک‌سوز بودن ارزش بالایی داشتند. آنها اغلب در مراسم مذهبی و توسط نخبگان ثروتمند مورد استفاده قرار می گرفتند. این شمع‌ها در معابد و برای انجام مراسم مذهبی به کار می‌رفتند. به احتمال بسیار زیاد در آن دوران مردم عادی دسترسی به شمع نداشته اند و روشن کردن شمع کاری خاص طبقه مرفه ، پادشاهان و معابد بوده است. مصریان باستان از شمع‌ها برای روشنایی در معابد و مقبره‌ها استفاده می‌کردند و اعتقاد داشتند که نور شمع‌ها می‌تواند راهنمای ارواح مردگان باشد.

شمع‌های مصر باستان

شمع‌ها در مصر باستان نقش بسیار مهمی در زندگی روزمره، مراسم مذهبی و آیینی داشتند. 

بیش از 5000 سال است که انسان از شمع ها به عنوان منبع نور و برای روشن کردن جشن ها استفاده می شود، اما اطلاعات کمی در مورد منشاء آنها وجود دارد. اولین استفاده مستند از شمع ها اغلب به مصریان باستان نسبت داده می شود که با خیساندن نی در چربی ذوب شده حیوانات، شمع یا مشعل می ساخته اند. با این حال، شمع در آن زمان، هیچ فتیله ای مانند یک شمع امروزی نداشت.

شمع‌های دوره پادشاهی قدیم مصر باستان (۲۶۸۶-۲۱۸۱ قبل از میلاد)

در دوره پادشاهی قدیم، مصر باستان شاهد نخستین استفاده‌های مستند از شمع‌ها بود. مصریان از موم زنبور عسل و چربی حیوانات برای ساخت شمع‌ها استفاده می‌کردند. مصریان از شمع‌ها برای روشن کردن مسیرهای تردد در شب و نیر حرکت داخل مقبره‌ها و هرم‌ها استفاده می‌کردند. یکی از معروف‌ترین فراعنه این دوره، فرعون خوفو بود که ساخت هرم بزرگ جیزه در دوران او صورت گرفت.

 موم زنبور عسل به عنوان ماده اصلی ساخت شمع‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت و این شمع‌ها با فتیله‌های کتان ، پنبه و نی ساخته می‌شدند. یکی از فراعنه معروف این دوره، سنوسرت سوم بود که دوران حکومت او به عنوان یکی از دوره‌های طلایی تمدن مصر شناخته می‌شود.
*توضیح تصویر: شیئی در مقبره توتانخ آمون که می تواند جا شمعی باشد.

شمع‌های اولیه در چین باستان

در چین باستان نیز استفاده از شمع‌ها به حدود 200 سال قبل از میلاد (2200 سال پیش) بازمی‌گردد. چینی‌ها از روغن گیاهی و موم زنبور عسل برای ساخت شمع‌ها استفاده می‌کردند. شمع‌های چینی به دلیل استفاده از مواد طبیعی، سوختی پاک و بدون دود داشتند. در چین باستان، شمع‌ها علاوه بر نورپردازی، به عنوان نمادی از روشنایی و حیات مورد استفاده قرار می‌گرفتند. همچنین، چینی‌ها از شمع‌های معطر برای مراسم مذهبی و آیینی استفاده می‌کردند.
 چینیان باستان از مواد مختلفی مانند چربی حیوانات، موم زنبور عسل و چینیاک (موم تنه چینی) برای ساخت شمع‌ها استفاده می‌کردند. این شمع‌ها با فتیله‌های پنبه‌ای یا کاغذی ساخته شده از برنج ساخته می‌شدند که باعث سوختن یکنواخت و طولانی مدت آن‌ها می‌شد.

مورخان شواهدی یافته اند که نشان می دهد بسیاری از تمدن های اولیه دیگر شمع های بدی را با استفاده از موم های ساخته شده از گیاهان و حشرات موجود ساخته اند. گفته می‌شود که شمع‌های چینی اولیه در لوله‌های کاغذی با استفاده از کاغذ برنج نورد شده برای فتیله و موم یک حشره بومی که با دانه‌ها ترکیب شده بود، قالب‌گیری می‌شد.

اولین شمع ها در کشور ژاپن

شمع های ژاپنی که برای مصارف عمومی در نظر گرفته شده اند با استفاده از روش قدیمی کیگاکه ساخته می شوند . در این روش، چوب های نازک بامبو را در فتیله های توخالی شمع فرو می کنند و صنعتگر تعدادی از این چوب ها را در دست راست خود نگه می دارد و در حالی که از دست چپ خود برای زدن موم استفاده می کند. نکته جالب شمع های ژاپنی این است که از موم درختچه سماق استفاده میکرده اند!
سماق صمغی که به سماق ژاپنی و سماق صنعتی، نیز معروف است گونه ای سماق در ایران است که دارای درختچه ای کوچک است. این درخت بومی چین و ژاپن است و در ژاپن، از میوه ی این درخت، صمغی برای تهیه شمع از آن استخراج می كنند، که موم ژاپنی می گویند. 

شمع‌های اولیه در روم باستان

در روم باستان نیز استفاده از شمع‌ها بسیار رایج بود. رومیان حدود 500 سال قبل از میلاد، شمع‌هایی از موم زنبور عسل و چربی حیوانات تولید می‌کردند. این شمع‌ها به دلیل کیفیت بالا و زمان سوختن طولانی مورد توجه قرار می‌گرفتند. شمع‌های رومی در مراسم مذهبی، جشن‌ها و حتی در زندگی روزمره کاربرد داشتند. رومیان باستان از شمع‌ها به عنوان نمادی از روشنایی و پاکی در مراسم مذهبی استفاده می‌کردند.

در حالی که مصری‌ها در 3000 سال قبل از میلاد از شمع‌های نی در پیه حیوانات استفاده می‌کردند، رومیان باستان معمولاً با فرو بردن مکرر پاپیروس نورد شده در پیه ذوب شده یا موم زنبور عسل، شمع های قبل از آن زمان را توسعه دادند. شمع های به دست آمده برای روشنایی خانه ها، کمک به مسافران در شب و در مراسم مذهبی استفاده می شد.

کاربردهای شمع در روم باستان

شمع‌ها در روم باستان کاربردهای متنوعی داشتند، از جمله:

• نورپردازی: شمع‌ها به عنوان یکی از منابع اصلی نور در شب‌ها و در مکان‌هایی که نور خورشید نمی‌تابید، مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
• مراسم مذهبی و آیینی: شمع‌ها در مراسم مذهبی و آیینی به عنوان نماد نور و روشنایی استفاده می‌شدند. رومیان از شمع‌ها برای روشن کردن معابد و انجام مراسم مذهبی بهره می‌بردند.
• تزئین و دکوراسیون: شمع‌ها در دکوراسیون منازل و مکان‌های عمومی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفتند. رومیان باستان شمع‌ها را به عنوان یکی از اجزاء دکوری زیبا در منازل خود استفاده می‌کردند. همانطور که می دانید رومیان بسیار به جشن و صرف غذاهای رنگارنگ در شب علاقه مندی وافر داشته اند و شمع ها تامین کننده نور مجالس با شکوه آنان بوده است. 
• آرامش‌بخش: استفاده از شمع‌های معطر در روم باستان به عنوان یکی از روش‌های ایجاد آرامش و فضایی دلنشین در منازل روتمندان و قصرها مورد توجه قرار می‌گرفت.
• شمع به معنای واقعی، اولین بار در دوره روم ظاهر شد و در قرون وسطی شمع ها نه تنها برای روشنایی و تشریفات، بلکه برای نگه داشتن زمان نیز استفاده می شدند.

استفاده از شمع‌ها در دوره‌های مختلف امپراتوری روم

در دوره‌های مختلف امپراتوری روم، استفاده از شمع‌ها به شکل‌های مختلفی توسعه یافت. برخی از دوره‌های مهم امپراتوری روم و استفاده از شمع‌ها در این دوره‌ها شامل:

• دوره جمهوری روم (۵۰۹-۲۷ قبل از میلاد): در این دوره، شمع‌ها به عنوان یک منبع نور ور اساسی و مهم در زندگی روزمره مورد استفاده قرار می‌گرفتند. رومیان از شمع‌ها برای روشن کردن منازل، معابد و مکان‌های عمومی استفاده می‌کردند.
  *توضیح تصویر : قدیمی‌ترین شمع‌های موم زنبورهای باقی‌مانده در شمال کوه‌های آلپ از قبرستان آلامانی اوبرفلاخت، آلمان متعلق به قرن ششم و هفتم پس از میلاد مسیح.
• در دوره امپراتوری روم، استفاده از شمع‌ها به اوج خود رسید. امپراطوران معروفی مانند آگوستوس (۲۷ قبل از میلاد - ۱۴ میلادی) و کنستانتین بزرگ (۳۰۶-۳۳۷ میلادی) نقش مهمی در ترویج استفاده از شمع‌ها در مراسم مذهبی و آیینی داشتند. شمع‌ها به عنوان نماد نور و روشنایی در معابد و مکان‌های مذهبی مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

همچنین مشخص است که شمع ها نقش مهمی در مراسم مذهبی اولیه داشتند. هانوکا، جشن یهودیان چراغ ها که بر روشن کردن شمع ها متمرکز است، به سال 165 قبل از میلاد برمی گردد. چندین اشاره کتاب مقدس به شمع وجود دارد، و گزارش شده است که امپراتور کنستانتین خواستار استفاده از شمع در مراسم عید پاک در قرن چهارم شده است.

از  محصول باکس گل گرد شمع تزئین شده با سنگ و مروارید حتما دیدن کنید شاید مورد پسند شما قرار گرفت. 

مواد مورد استفاده در ساخت شمع‌ها

چینیان باستان از دو ماده اصلی برای ساخت شمع‌ها استفاده می‌کردند:

• چربی حیوانات: چربی حیوانات نیز به عنوان ماده اصلی برای ساخت شمع‌ها استفاده می‌شد. شمع‌های ساخته شده از چربی حیوانات به دلیل هزینه پایین‌تر نسبت به موم زنبور عسل، به طور گسترده در میان طبقات مختلف جامعه مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
• موم زنبور عسل: موم زنبور عسل یکی از مواد اصلی و محبوب برای ساخت شمع‌ها بود. شمع‌های ساخته شده از موم زنبور عسل به دلیل سوختن یکنواخت و بوی مطبوع، بسیار مورد توجه قرار می‌گرفتند.
• چینیاک: چینیاک یا موم تنه چینی نیز به عنوان یکی از مواد مورد استفاده قرار می‌گرفت. این موم از گونه‌ای درخت چینی به دست می‌آمد و برای ساخت شمع‌های یکنواخت و طولانی مدت مورد استفاده قرار می‌گرفت.
• مردم سرزمین چین برای ساخت نخستین شمع ها ، از لوله های کاغذی برای قالبگیری و نیز الیاف گیاه برنج به عنوان فتیله استفاده میکردند. 

شمع‌های دوره دودمان سونگ (۹۶۰-۱۲۷۹ میلادی)

در دوره دودمان سونگ، استفاده از شمع‌ها به اوج خود رسید. شمع‌های ساخته شده از موم زنبور عسل و چربی حیوانات به طور گسترده در منازل، معابد و مکان‌های عمومی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. شمع‌های معطر و شمع‌های دکوراتیو با طرح‌ها و رنگ‌های مختلف در این دوره محبوبیت زیادی داشتند. یکی از معروف‌ترین پادشاهان این دوره، امپراتور هوی‌زونگ سونگ (۱۱۰۰-۱۱۲۶ میلادی) بود که به عنوان یکی از حامیان بزرگ هنر و فرهنگ شناخته می‌شود.

شمع‌های اولیه در هند باستان

در هند باستان نیز شمع‌ها به عنوان یکی از ابزارهای مهم نورپردازی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. هندی‌ها از موم زنبور عسل و روغن گیاهی برای ساخت شمع‌ها استفاده می‌کردند. شمع‌های هندی در معابد و مراسم مذهبی به کار می‌رفتند و به عنوان نمادی از روشنایی و خیر در زندگی مردمان هندی محسوب می‌شدند. شمع‌های معطر نیز در هند باستان محبوبیت زیادی داشتند و در مراسم آیینی و جشن‌ها استفاده می‌شدند.

در هند، یک نوع موم شمع را از جوشاندن میوه درخت دارچین درست می کردند.

شمع‌های دوره تمدن دره سند (۳۳۰۰-۱۳۰۰ قبل از میلاد)

تمدن دره سند یکی از نخستین تمدن‌های شهری در هند باستان بود که شامل شهرهای مهمی مانند هاراپا و موهنجودارو می‌شد. در این دوره، شواهدی از استفاده از شمع‌های اولیه به دست آمده است. شمع‌های ساخته شده از چربی حیوانات و روغن‌های گیاهی برای روشن کردن خانه‌ها و مکان‌های مذهبی استفاده می‌شدند.

دوره ودیک یکی از دوره‌های مهم هند باستان بود که به دلیل تدوین متون ودایی و توسعه دین هندو شناخته می‌شود. در این دوره، شمع‌ها به عنوان یکی از اجزاء مهم مراسم مذهبی و آیینی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. شمع‌های ساخته شده از موم زنبور عسل و روغن‌های گیاهی برای روشن کردن معابد و مکان‌های مقدس استفاده می‌شدند. یکی از مهم‌ترین متون ودیک، ریگ‌ودا است که به این دوره تعلق دارد.

شمع‌های دوره گوپتا (۳۲۰-۵۵۰ میلادی)

دوره گوپتا یکی از دوران‌های طلایی هند باستان بود که به دلیل پیشرفت‌های علمی، فرهنگی و هنری شناخته می‌شود. در این دوره، شمع‌های ساخته شده از جوشاندن میوه درخت دارچین به به کار میبردند. شمع‌ها نقش مهمی در مراسم مذهبی هندو و بودایی داشتند و به عنوان نماد نور و روشنایی در معابد و مکان‌های مقدس مورد استفاده قرار می‌گرفتند. یکی از معروف‌ترین پادشاهان این دوره، چندراگوپتا دوم (۳۸۰-۴۱۵ میلادی) بود که به عنوان یکی از بزرگ‌ترین حاکمان این دوره شناخته می‌شود.

شمع‌های اولیه در یونان باستان

در یونان باستان، استفاده از شمع‌ها به حدود 400 سال قبل از میلاد بازمی‌گردد. یونانیان از موم زنبور عسل و چربی حیوانات برای ساخت شمع‌ها استفاده می‌کردند. شمع‌های یونانی در معابد و برای انجام مراسم مذهبی به کار می‌رفتند. یونانیان باستان از شمع‌ها به عنوان نمادی از پاکی و روشنایی در مراسم دینی و جشن‌ها استفاده می‌کردند.


در نهایت، می‌توان گفت که شمع‌ها در دوران باستان نه تنها ابزارهایی برای روشنایی بودند، بلکه نمادهایی از فرهنگ، مذهب و روابط انسانی نیز محسوب می‌شدند. این تأثیرات فرهنگی و اجتماعی، زمینه‌ساز ادامه استفاده از شمع‌ها در قرون بعدی شد و آن‌ها را به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی انسان‌ها تبدیل کرد.

پیشنهاد می کنیم از شمع گل لوتوس زیبا با رنگهای متنوع دیدن فرمایید.

بخش دوم: تحولات شمع در قرون وسطی و رنسانس

قرون وسطی

بیشتر فرهنگ‌های اولیه غربی عمدتاً بر شمع‌های حاصل از چربی حیوانی (پیه) متکی بودند. پیشرفت عمده در قرون وسطی، زمانی که شمع های موم زنبور عسل در اروپا معرفی شد، رخ داد. برخلاف پیه حیوانی، موم زنبور عسل خالص و تمیز بدون ایجاد شعله دودی می سوخت. همچنین بوی شیرین مطبوعی را بجای بوی تند و بد پیه منتشر میکرد. شمع‌های موم زنبور عسل به طور گسترده برای مراسم کلیسا مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اما به دلیل گران قیمت بودن، افراد کمی غیر از ثروتمندان می‌توانستند آن‌ها را در خانه بسوزانند. 

در تاریخ آمده است که امپراتور کنستانتین در قرن چهارم دستور به استفاده از شمع در مراسمات داده است . 

شمع های پیه، شمع رایج خانگی برای اروپایی ها بود و در قرن سیزدهم، شمع سازی به یک صنعت صنفی در انگلستان و فرانسه تبدیل شد. شمع‌سازها خانه به خانه می‌رفتند و از چربی‌های آشپزخانه که برای این منظور ذخیره می‌شد شمع درست می‌کردند و یا از شمع‌فروشی‌های کوچک شمع‌های خود را درست می‌کردند و می‌فروختند.

جشن دور الشمع در مراکش

 ساکنان شهر «سلا» مراکش با راه‌‌اندازی هیئتی با عنوان «حاملان ماکت‌های شمع»، جشن سنتی ۵۰۰ ساله میلاد پیامبر اکرم(ص) را گرامی میدارند.

این ماکت‌های شمع در زبان محلی «دور الشمع» نامیده می‌شود.

مراکش در جشن گرفتن میلاد پیامبر اکرم(ص) در سطح جهان اسلام روش منحصر به فردی دارد و مراسم «دور الشمع»، شهر سلا را از سایر شهرهای مراکش متمایز کرده است.

«دور الشمع»، یک نمایش زیباست که در آن گروه‌های سنتی از شهرهای مختلف مراکش شرکت می‌کنند و ماکت‌های شمع را که با تزئینات و نقش‌های اسلامی زینت داده شده به همراه کجاوه‌های گلدوزی شده حمل می‌کنند. کجاوه‌ها هر یک از ۱۵ تا ۵۰ کیلوگرم وزن دارند و بر روی شانه‌ها حمل و در خیابان‌های شهر گردانده می‌شوند.

بخش سوم : تاریخچه شمع در ایران 

شمع یک اختراع نسبتاً متأخر در تاریخ بشر است. مصر شناسان گاه به شمع و شمعدان اشاره می کنند، اما شمع هایی که آنها توصیف می کنند، به درستی مشعل یا نگهدارنده مشعل یا لامپ هستند . به همین ترتیب، شمعدان هفت شاخه عهد عتیق یک شمع‌دان نبود، بلکه گروهی از چراغ‌ها بود که از روغن زیتون برای سوخت استفاده می‌کردند . اما در ایران انواع شمع ها از دوران اولیه اسلامی در ادبیات شاهنامه و در مینیاتور در اوایل قرن 6/12 و 7/13 گواهی شده است . افسانه ای را نقل می کند که بر اساس آن جحیمه ب. ملک ابراش اولین کسی بود که شمع روشن کرد.

عملکرد مذهبی شمع ها از جایگزینی کامل آنها با نور الکتریکی محافظت می کرد. در ایران خرید اولین نیروگاه برق در سال 1313/1896 و نهایتاً بهره برداری از آن در سال 1316/1898 به نظر نمی رسد که کاهش شدیدی در تولید شمع ایجاد کرده باشد. مشتریان این کارخانه تا پایان یک سال هنوز کمتر از 1000 نفر است. با این حال، تا پایان سال 1320/1902، کارخانه تهران بیش از 17000 مشتری داشت . در سایر شهرهای ایران، برق عموماً تا مدت ها بعد در دسترس نبود . بنابراین ایرانیان تا مدتی پس از معرفی نیروی برق، همچنان به وسایل روشنایی سنتی مانند چراغ‌های نفتی و شمع‌ها که می‌توانستند از چربی حیوانی ارزان‌قیمت تولید کنند، متکی بودند.

یکی از ناخوشایندترین استفاده های شمع احتمالا همیشه به عنوان ابزاری برای شکنجه بوده است. در ایران این نوع شکنجه ( شمع‌آجین ) تا اواخر قرن سیزدهم/ نوزدهم تأیید شده است .

دستورالعمل شمع سازی در ایران. شمع جسمی است که از فتیله ساخته شده است که توسط مواد قابل احتراق چرب احاطه شده است. شعله توسط موم مذاب یا پیه ای که در نتیجه عمل مویرگی به بالای فتیله حرکت می کند، تغذیه می شود. 

برای ساختن شمع، فتیله را در پیه مذاب فرو می‌برند، اجازه می‌دهند خنک شود و دوباره فرو می‌برند تا لایه‌های چربی روی فتیله به ضخامت مورد نظر برسد. شمع ها در اصل از نخ های کتان ساخته می شدند و با موم پوشانده می شدند . بعدها آنها را از موم یا پیه درست کردند. شمع های پیه چرب هستند و بوی نامطبوعی دارند، در حالی که شمع های تولید شده از موم زنبور عسل هیچ بوی نامطبوع یا دود زیادی تولید نمی کنند . برای جزئیات در مورد نحوه ساخت موم زنبور عسل. موم زنبور عسل در ابتدا سفید است، اما با گذشت زمان زرد می شود. برای تهیه موم زنبور عسل برای تولید شمع موم، لانه زنبوری را در آب تمیز می کردند و به مدت چند روز می گذاشتند تا خشک شود. سپس آنها را فشار داده و در همان آب مخلوط با آب سرد تازه می جوشانند. در نهایت موم با جوشاندن مکرر با آب دریا و خشک کردن در هوای آزاد سفید شد . 

در ایران قدیمی‌ترین شمع‌ها از پیه، شام پیهی (از پیه «چربی حیوانی» که در چراغ‌های نفتی نیز استفاده می‌شود)  از پیه ساخته می شد. شمع‌های مومی که از موم زنبور عسل ساخته شده‌اند، کمی بعد مورد استفاده قرار گرفتند. از قدیم الایام شمع‌های پیه و موم را با مواد معطر می‌ساختند، به‌عنوان مثال شمع کافیری با کافور  و شمع‌عنبر یا شام معنبر با عنبر درست می‌کردند که هر دو به خوبی در منابع اولیه فارسی به اثبات رسیده‌اند.( شاهنامه ). سایر مواد مورد استفاده روغن دارچین  ( روحان داشچین ) و روغن میخک ( روحان میخاک ) بود. شمع‌های پارافینی ( شمع گچی، روشن مانند گچ سفید) از اروپا به ایران وارد شد در حدود سال 1900. نوع خاصی از شمع‌های بلند شمع ، لیقد.( به قد یک مرد) قبلاً روشن می شد بر فراز منبرهای مساجد در مراسم مذهبی، به ویژه مراسمی که با شب عاشورا است .

       سنت های مرتبط با شمع . شمع و بخور در بسیاری از فرهنگ ها نه تنها برای مردگان بلکه برای زندگان نیز سوزانده می شود . سوزاندن شمع های موم و پیه در واقع ممکن است نشان دهنده هدایایی از روغن یا چربی باشد که در بسیاری از ادیان با ماده حیاتی برابری می کند . اهمیت مذهبی شمع ها در کشورهای مسلمان با استفاده از آن در قبه الصخره (قبت الصحرا) و مسجد الاقصی در اورشلیم که با حدود دو هزار شمع مومی روشن می شد به خوبی نشان داده می شود. علاوه بر پنج هزار لامپ معلق . شمع‌های مومی به‌ویژه در زمینه‌های مذهبی به دلیل ارتباط آن با زنبور عسل و عسل، که قرآن و حدیص صریحاً از آن به عنوان ماده‌ای با منشأ بهشتی و دارای ارزش دارویی یاد می‌کنند، ارزشمند هستند.
 زنبور عسل به عنوان مولد عسل نیز به دلیل اطاعت از خدا و الگوی پرهیزگاران ستوده می شود. صوفیان از شمع به طور نمادین به عنوان "نور الهی" و "نور هدایت الهی" یاد می کنند، در حالی که قرآن گاهی اوقات "شمع الهی" یا "شمع / نور خدا" نامیده می شود (قرآن 61: 8). «نور خدا» و جلال الدین رومی، ارتباط زنبور عسل با روح در سنت های یونانی، لاتین و آلمانی به خوبی اثبات شده است. این ارتباط همراه با اهمیت مذهبی و آیینی موم به عنوان یک ماده چرب، شمع مومی را برای استفاده در مراسم جادویی مناسب می‌سازد . همچنین نقوشی مانند «روح به صورت مخروطی (شمع)» و «زندگی بسته، با شمع، وقتی شمع خاموش می‌شود، شخص می‌میرد» را در ادبیات عامیانه و عالی مقایسه کنید.

     استفاده از شمع در فولکلور ایرانی بسیار گسترده است. گذشته از بقاع متبرکه، امامزادگان و مساجد، به ویژه در شب عاشورا . در مکان هایی روشن می شود که مذهبی خاصی ندارد اهمیت به عنوان وسیله ای برای رسیدن به آرزو مثلاً نقل شده است که در شیراز زنان بر آرامگاه حافظ شمع روشن می کردند. در تهران، خراسان و سایر استان‌ها مردم در دبّاخانا، «دباغ‌خانه» شمع روشن می‌کردند، در محل طوپ مروارید (ص. توپ، در میدان ارگ، کتیرائی، ص 269) و در اصفهان در قبرستان معروف «تخت فولاد». زنان جوانی که نتوانسته‌اند همسر مناسبی پیدا کنند در زیارتگاه‌های مقدس اعم از مسلمان، مسیحی یا یهودی شمع روشن می‌کنند. در همدان از مجسمه شیر سنگی بسیار آسیب دیده به نام شیر سنگی (که گفته می‌شود اشکانی است) کمک می‌گیرند که قبل از افروختن شمع روی سر آن را با روغن می‌مالند. در اصفهان ممکن است به مناره‌ای به نام مناره با کف برنجی بروند و در آنجا اعمال خاصی انجام دهند. برخی دیگر که از طریق استدعا مقداری پول و مقداری آذوقه دریافت کرده اند، روز جمعه بعد را روزه می گیرند، سپس شمعی می خرند و غذا می پزند و در نور شمع افطار می کنند (کتیرایی، ص 96). در میان فرقه علی اللهی در جشن داوودی که آش خاصی  تهیه می شد، کسانی که میل داشتند شمعی روشن می کردند و شمع را در یک دست می گرفتند به دیگ آش دست می زدند. از سوی دیگر در حالی که خواسته خود را بیان می کنند . به همین ترتیب در خراسان، زمانی که نذری به نام آش اوماج کماج تهیه می شود، هنگام سرو آش ، هفت شمع روشن می کنند و در سینی می گذارند . اگر هدف نذور ( نذر ) غذا به دست آوردن علاج بیماری باشد، چاقویی روی شمع سوزان گرفته می شود تا دوده جمع شود که برای گذاشتن علائم خاصی روی بدن بیمار و شخصی که از آن استفاده می شود. تقدیم می کند (شاکورزادا، ص 29-31). گاه در مراسمی که با نذری های دیگر همراه است لازم است که دو شمع بر درب دیگی که در آن نذری تهیه می شود روشن شود . در نذورات دیگر مانند سفره ابوالفضل ، سفره بی بی حر و بی بی نور و سفره حرات رقیه حطون. معمولاً هنگام سرو غذا دو شمع روشن می شود . مرسوم است که 12 شمع به نام ائمه دوازده گانه در اطراف دیگ روشن می کنند که در آن نذری سمنو (غذای پودینگ مانند) تهیه می شود.

    شمع نیز برای دفع بد و جادوی بد به کار می رود به ویژه در رابطه با عروسی، تولد و مرگ. در مراسم عروسی یهودیان همدان سه شمع از خانه عروس به همراه مقداری پودر حنا و مقداری شیرینی به خانه داماد می فرستادند (وجود شمع در مجلس عروسی در افسانه های یهودی نیز گواه است؛  در بسیاری از نقاط ایران در مراسم عقد دو شمع به نام عروس و داماد روشن می‌کنند و در کفه‌ی عقد ( سفره عقد ) می‌گذارند تا در پایان مراسم عروسی با پاشنه کفش عروس خاموش شود. مراسم همان دو شمع بعدا روشن شده و در مجلس عروسی قرار می گیرد. شمع‌ها را معمولاً برای چند شب در اتاق نوزاد روشن می‌کنند تا ارواح شیطانی را از خود دور کنند، عملی که در خارج از ایران نیز گزارش شده است . معمولاً در اتاقی که یک نفر تازه مرده است، شمع ها روشن می شود. در ایران ردپایی از این رویه در اشعار ساعدی و نیز در منابع زرتشتی و یهودی یافت می‌شود (کتیرایی، ص 242 ، گینزبرگ، ص 289). خاموش کردن شمع یا چراغ با دمیدن آن اغلب با بدبختی و عمر کوتاه همراه است. آتش هر که آن را خاموش کند لعنت خواهد کرد، «چرا که من را خاموش کردی، نور زندگیت خاموش شود». برای جلوگیری از نفرین آتش، شمع‌ها را یا با دست خاموش می‌کنند یا با فشردن فتیله بین پاشنه‌های دو کفش (Sakūrzada, pp. 179 n. 4, 631). ایرانیان باستان آتش را زنده می‌پنداشتند و خاموش‌کردن آن را به معنای کشتن آن می‌دانستند.

روشن‌کردن شمع های بسیار در جشنهای ایرانیان باستان نیز اهمیت بسیار داشته است و هرچه شمع و چراغ بیشتری افروخته می‌شد، بر شکوه و عظمت جشن می‌افزود. از آنجا است که رسم چراغانی کردن با لامپ برق در اعیاد مذهبی (نیمه شعبان و ...) و جشن های عروسی تا به امروز به جای مانده است .

ایرانیان باستان برای نگهبانی و پشتیبانی از ارواح درگذشتگان خود از گزند و آزار اهریمنان و دیوان در بالای گور آنان آتش، شمع یا چراغی می‌افروختند 

    در جشن نوروز شمع بر روی سفره هفت‌سین گذاشته می‌شود . در برخی مناطق والدین برای هر یک از اعضای خانواده یک شمع می گذارند (هدایت، 1342، ص 152؛ شکرزاده، ص 98-99).

ایرانیان همواره در ساخت شمع و شمعدان سرآمد بوده‌‌اند، چنان‌که در حفاریهای صورت‌گرفته در ایران، شمعدانهای مفرغی زیبایی از دورۀ سلجوقی کشف شده است که در دوره‌های دیگر کمتر دیده می‌شود.

 اما عصر طلایی صنعت فلزکاری ایرانیان در سده‌های ۷ و ۸ ق بوده است، و از بهترین اشیاء فلزی کشف‌شده از این دوره، شمعدانی نقره‌ای ساخت صنعتگری شیرازی به نام محمد بن رفیع‌الدین است . 

از دیگر شمعدانهای کشف‌شده در این دوره، شمعدان مشبک برنزی موجود در موزۀ لوور و شمعدان برنزی موجود در موزۀ کاخ گلستان تهران است.
رواج استفاده از شمع، از طرفی سبب به‌وجودآمدن شغل و پیشۀ شمع‌سازی شد که به آن «شماعی» و به شاغل آن شماع می‌گفتند؛ از طرف دیگر سبب پیدایش منصبی به نام چراغچی شد که در دورۀ صفوی اهمیت یافت. در این دوره، لوازم روشنایی دربار و ابزارهای آن مثل شمع، شمعدان، چراغهای نفتی و قیچی مخصوص تمیزکردن فتیله در محلی به نام چراغ‌خانه و زیر نظر چراغچی‌باشی نگهداری می‌شد .
در دورۀ اسلامی، اهدای وسایل روشنایی، مثل شمع و شمعدان و چراغ به مکانهای مقدس مثل مساجد، امامزاده‌ها و مقابر امامان از سوی بزرگان و دولتمردان رسمی رایج بوده است، چنان‌که عنصرالمعالی در سدۀ ۵ ق / ۱۱ م، به اهدای شمع در ماه رمضان به مساجد اشاره می‌کند و این کار را نیک و پسندیده می‌داند . اهدای شمعدان و شمع به حرم امام رضا (ع) و عتبات عالیات  از سوی شاهان و دولتمردان، در دورۀ صفویه و سپس قاجاریه بیشتر رواج داشت. شاه عباس صفوی در ۱۰۰۸ ق، هنگام زیارت حرم امام رضا (ع) یک شب به‌عنوان خادم‌باشی، خود شخصاً فتیلۀ شمعها را با قیچی تمیز کرده است. در تهران نیز در امامزاده‌ها و مرقدها مأمورانی به نام چراغچی حضور داشتند که وظیفه‌شان مراقبت از شمعها، تمیزکردن فتیله‌ها و تعویض شمعها بود .

جهت تغییر حال و هوای شما نامهای اصیل ماههای ایران باستان را برایتان تدارک دیده ایم. 

نام اصلی ماههای شمسی: فرورتینام، فرورتین - اشاوهشیت، اشاوهشیتا - خردات - اَمُرداد - شتریور - میتر - آپ - آتر - داثوش - وهومن - اسپندر

نام امروزی ماههای شمسی: فروردین - اردیبهشت - خرداد - تیر - مرداد - شهریور - مهر - آبان - آذر - دی - بهمن - اسفند

شمع در اشعار شاعران ایران زمین
فردوسی .
تو گفتی که شمع است سیصدهزار
بیاویخته ز آسمان حصار.
فردوسی .
چو هنگام شمع آمد از تیرگی
سر مهتران تیره از خیرگی .
فردوسی .
چو هشتاد در پیش و هشتاد پس
پس شمع یاران فریادرس .
فردوسی .
نبشته شد و شمع برداشتند
شب تیره به اندیشه بگذاشتند.
فردوسی .
شمع داریم شمع پیش نهیم
گر بکشت آن چراغ ما را باد.

فردوسی توسی: « چنان دید روشن روانم به خواب                         که رخشنده شمعی بر آمد ز آب

همه روی گیتی شب لاژورد              از آن شمع گشتی چو یاقوت زرد»

سنایی غزنوی: « صوفيان را ز پي رندان کام            قبله‌شان شاهد و شمع و شکم است »

سیف فرغانی: « بادی که در زمانه بسی شمع‌ها بکُشت  هم بر چراغ دان شما نیز بگذرد»

مولانای بلخی:«شمع جهان دوش نبُد نور تو در حلقه ما  راست بگو شمع رخت دوش کجا بود کجا؟»

و: «امروز ای شمع آن کنم، بر نور تو جولان کنم                 بر عشق جان‌ افشان کنم، چیزی بده درویش را»

حافظ شیرازی: «ز روی دوست دل دشمنان چه دریابد؟  چراغ مرده کجا، شمع آفتاب کجا؟»

بخش سوم : کاربرد شمع در زندگی روزمره

 شمع و چراغ در گذشته تا پیش از اختراع لامپ و کشف نفت، در زندگی مردم کاربردهایی متنوع و فراوان داشته است. شاردن در عصر صفوی در بیان وسایل روشنایی منازل ایرانیان از شمع نیز یاد کرده است . در دوران قاجار، پیشۀ فانوس‌کشی رواج یافت و بیشتر هنگام عبورومرور کاروان خواستگاران در شب، فردی با قراردادن چند شمع در یک فانوس، راه را برای دیگران روشن می‌کرد. همچنین تا قبل از رواج نایلون در ایران، برای تهیۀ برخی منسوجات ضد‌آب، شمع را آب می‌کردند و روی پارچۀ متقالی می‌مالیدند؛ به‌این‌ترتیب، آن پارچه عایق می‌شد و به‌عنوان مشمع به کار می‌رفت . پزشکان و حجامان نیز از شمع به‌عنوان یک وسیلۀ حرارتی ضعیف در حجامت استفاده می‌کردند.

    سوزاندن شمع به عنوان بخشی از آیین های مرتبط با شفا در طب عامیانه ایرانی رایج است . نوع خاصی از موم زنبور عسل که با جوشاندن مکرر در آب و خشک شدن در نور مهتاب سفید می شود، به نام موم ساپید نیز گفته می شود که دارای ارزش دارویی است.
    شمع در افسانه ها و افسانه ها تعدادی از نقوش فولکلور ادبی شامل شمع است که از میان آنها می توان به دو مورد زیر اشاره کرد . «شمع همیشه سوز» هم در ادبیات و هم در فرهنگ عامه گواهی است. در افسانه معروف شیخ بهایی ( بهاءالدین عاملی ) آمده است که حکیم حمام خود را در اصفهان با چنان مهارت و دانشی جادویی ساخته بود که تمام بنا و آب آن را تنها با یک شمع نمی‌توان گرم کرد. که افسانه می گوید که توسط خارجی ها در تلاش برای مطالعه طرح آن منتشر شده است. هدایت در داستان کوتاه خود «آب زندگی» از نقش شمع جاودانه استفاده می‌کند. "گربه و شمع"  شامل داستان پادشاهی است که گربه ها را آموزش می دهد تا شمع های روشن را روی سر خود نگه دارند و هنگام سرو غذا دور میز بایستند تا ثابت کند که این آموزش به تنهایی رفتار را تعیین می کند. با این حال، وزیر پادشاه، برای اثبات اشتباهش، دستور می‌دهد چند موش را در مقابل گربه‌ها رها کنند و تمام آموزش‌های خود را فراموش کنند، شمع‌ها را رها کنند و شروع به تعقیب موش‌ها کنند و ثابت کند که طبیعت تعیین‌کننده رفتار است. ضرب المثل های فارسی متعددی در مورد شمع وجود دارد (مثلاً دهودا، آمال ، سو شمع ).
 نوع اعلای شمع را در گذشته شمع عنبرین و کافوری میگفتند که از موم عسل ساخته می‌شود و در آن عنبر یا کافور می‌ریزند.
    آینه و شمعدان جزئی از تزئینات سفره عقد و حتی نشان از توان مالی دو خانواده دارد. در منزل عروس و داماد نیز جایگاهی ویژه به آن اختصاص میدهند. دو شمعدان نمادی از دو زوج میباشد که نور خود را آئینه وار به هم بازتاب میدهند. در کل نشانه ای است از عهدی که با هم بسته اند که تا زمان دوام این عهد با توجه ویژه ای نهگداری میگردد.
از دیگر کاربردهای شمع در گذشته، استفاده از آن به‌صورت روشن، هنگام رقص بود. در دورۀ مظفرالدین شاه قاجار، رقص با شمعدان و شمع روشن بدون اینکه شمع خاموش شود، رایج بود.

فرهنگ مردم

 استفاده از روشنایی شمع در جشنهای ایرانیان مانند جشن سده و مهرگان (ه‍ م‌م) از دوران باستان تا کنون رواج داشته است. برای نمونه، در مراسم جشن سده، که به دستور مرداویج زیاری در سدۀ ۴ ق / ۱۰ م، در شهر اصفهان برگزار گردید، همۀ گنبدها و مناره‌های شهر با شمع و مشعل زینت داده شدند (فره‌وشی، ۴۲). شمع یکی از اجزاء اصلی سفرۀ جشن مهرگان و نیز سفرۀ هفت‌سین نوروز است. روشن‌کردن شمع هنگام تحویل سال، از سنتهایی دیرپا در مناطق مختلف ایران است. روشن‌کردن شمع و چراغ با آتش شمع یا چراغ امامزاده‌ها، سقاخانه‌ها، مساجد و دیگر اماکن متبرک و بردن آنها به خانه، از دیگر رسمهای رایج در برخی از مناطق ایران است؛ مثلاً مردم چهار‌محال و بختیاری در شب عید نوروز، شمع یا چراغی را در اماکن متبرکه روشن می‌کنند، به خانه می‌برند و می‌گذارند تا صبح روز عید روشن باشد (نیکزاد، ۲۰۶-۲۰۷). مردم خراسان نیز دو روز مانده به عید نوروز در هر اتاق شمع یا چراغی می‌افروزند (شعبانی، ۲۰۴، ۲۰۶).

در کردستان نیز برای شگون، در شب عید نوروز در خانه‌ها شمع روشن می‌کنند که تا پایان شب می‌سوزد (همو، ۲۲۳). در تهران قدیم (نجمی، ۲۶۳) و نیز شیراز (زیانی، ۴۹) نزدیک به عید نوروز، دکان‌داران دکانهای خود را با روشن‌کردن شمعهای رنگین می‌آراستند. زنان شاهرودی در شب عرفه پس از خیرات‌کردن، شمعی به نیت روشنی قبر مردگان روشن می‌کنند (شریعت‌زاده، ۴۱۹). این رسم در آذربایجان نیز (ساعدی، ۱۲۷- ۱۲۸) رایج است.

چهارشنبه سوری و شمع

در مراسم چهارشنبه‌سوری (ه‍ م)، استفاده از شمع پس از حاجت‌روایی از دیرباز مرسوم بوده است؛ مثلاً در تهران قدیم، دختران برای بخت‌گشایی سوار توپ مروارید (ه‍ م) می‌شدند و اگر سال بعد حاجت‌روا می‌شدند، یک دسته شمع دورتادور توپ مروارید روشن می‌کردند (مونس‌الدوله، ۱۱۳). همچنین دختران شرق گیلان در شب چهارشنبه‌سوری بعد از افروختن آتش یا قبل از آن به اماکن متبرکه می‌رفتند و به نیت بازشدن بختشان شمع روشن می‌کردند (شهاب، ۲۵). زردشتیان یزد نیز در شب چهارشنبه‌سوری روی پشت‌بام آتش روشن می‌کنند. آنها برای این کار بوته و هیزم را در منقل می‌گذارند و با شمع یا فتیلۀ چراغ آنها را روشن می‌کنند (طباطبایی، ۴۱۳-۴۱۴). از تفریحات رایج مردم میاندوآب در شب چهارشنبه‌سوری این بود که شمعهای روشن را در داخل پوست گردو و روی مقوا روانۀ آب می‌کردند که در تاریکی شب منظرۀ زیبایی به وجود می‌آورد (محبوبی، ۵۱۴). در ایلخچی، این کار را در شب نخستین پنجشنبۀ چلۀ کوچک انجام می‌دادند (ساعدی، ۱۳۰-۱۳۱).
ارامنه در روز جشن دِرِندِز (ه‍ م) که در بیست‌وپنجم بهمن‌ماه برگزار می‌شود، به کلیسا می‌روند و همراه خود بوته‌های هیزم می‌برند؛ وقتی آنها را آتش زدند، شمع یا چراغهای خود را با آتش درندز روشن می‌کنند و به خانه‌هایشان می‌برند و معتقدند که با این کار فروغ و برکت را به خانۀ خود برده‌اند (انجوی، ۲ / ۱۲۰)

از دوران باستان در ایران، وقتی زنی باردار می‌شد، برای دفع گزند دیوان و موجودات شریر در خانۀ او آتش روشن می‌کردند و پس از تولد نوزاد نیز تا ۳ شبانه‌روز آتش را روشن نگاه می‌داشتند (شایست، ۱۵۵-۱۵۶). در دوره‌های بعد نیز همین رسم در میان مردم به‌گونه‌ای دیگر ادامه یافت؛ چنان‌که هرگاه زمان زایمان زنی فرامی‌رسید، تا ۴۰ روز در اتاق او شمع یا چراغ می‌افروختند. نوزاد که به دنیا می‌آمد، تا ۱۰ شب بالای سرش شمع روشن می‌کردند (هدایت، نیرنگستان، ۳۸).
در گذشته، مردم میاندوآب در شب هفتم زایمان، در ۴ گوشۀ منزل چراغ یا شمع روشن می‌کردند (محبوبی، ۵۲۰). مدتها قبل، مردم شیراز نوزادان خود را تا ۴۰ روز از خانه خارج نمی‌کردند و روز چهلم، نوزاد را با مقداری نقل و شمع به شاه‌چراغ می‌بردند و شمعها را آنجا روشن، و نقلها را بین مردم تقسیم می‌کردند ( زیانی، ۳۱-۳۲؛ خدیش، ۲۷۴).

شمع در آیینهای عزاداری محرم

 در گذشته، علمهای عزاداری محرم با ۴ فانوس کوچک که شمعهایی در آنها بود، روشن می‌شد؛ همچنین در بیشتر شهرهای ایران، غروب روز عاشورا، مراسم شام غریبان برپا می‌کنند. در این شب به یاد تاریکی صحرای کربلا در نظر فرزندان امام حسین (ع)، اماکن مذهبی را تاریک می‌کنند و عزاداران به‌ویژه کودکان شمع روشن به دست می‌گیرند و به نوحه‌خوانی می‌پردازند.

آیین شمع پایلاما یکی از ۹ آیین عاشورایی آذربایجان شرقی است که به عنوان میراث ناملموس کشور در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. بر اساس روایتی که حکایت از اتراق کاروان امام حسین (ع) از مکه تا کربلا در ۴۱ منزل می‌کند، عزاداران شهر مراغه از بعد اذان ظهر تاسوعا تا غروب شب عاشورا به صورت انفرادی و یا گروهی و در قالب دسته‌های عزاداری از یک مسجد به مسجد دیگر رفته و مراسم پخش و روشن کردن ۴۱ شمع در ۴۱ مسجد شهر را آغاز می‌کنند.
در آیین شمع‌گردانی در کنار مردان عزادار، دسته‌های عزاداری بانوان و زنان سوگوار در سقاخانه ، مساجد و حسینیه‌های بزرگ شهر جمع شده و با روشن کردن شمع‌ها، پارچه‌های سبز کوچکی را به نشانه نیات، حاجات و نذرهای خود بر این سقاخانه‌های دخیل می‌بندند.مردم قوچان در شب شام غریبان با فانوس گردانی و در دست داشتن شمع‌های روشن در دل تاریکی شب پای پیاده در دسته‌های عزاداری حضور دارند و غم مداحی‌ها در تاریکی که تنها شمع‌ها نور و روشنایی شب را فراهم می‌کنند.
در بیشتر نقاط ایران، در سفره‌های نذری همچون سفرۀ حضرت ابوالفضل (ع)، سفرۀ بی‌بی سه‌شنبه، سفرۀ بی‌بی حور، سفرۀ بی‌بی‌ نور، و سفرۀ حضرت رقیه نیز شمع روشن می‌کنند. معمولاً شمار این شمعها ۲، ۵، ۷ یا ۱۲ عدد است.
دیدن شمع در خواب، نشانۀ به‌دست‌آوردن روزی فراوان، عزت، مقام و منزلت است؛ همچنین اگر کسی در خواب شمعهای روشن بسیاری در شهر خود ببیند، عدالت و دادگری، پارسایی و انصاف در شهر او رواج خواهد یافت .

ضرب المثل ها

شمع دست‌مایۀ مثلهای فراوانی نیز شده است؛ برای نمونه: «شمع آن‌گه سوزد که بر پای باشد»، «شمع از سوزش پروانه چه پروا دارد»، «شمع اندر خانۀ تاریک، بهتر روشن می‌کند»، «شمع چه حاجت به رَهِ آفتاب»، «شمع خود می‌سوزد تا پروانه‌ای را بسوزاند»، «شمع را به مکه می‌برد و نورش را به مدینه»، «شمع را خورده، آقا را می‌خورد»، «شمعی که به خانه روا ست، به مسجد حرام است»، «شمع را پشت و رو نمی‌باشد» (ذوالفقاری، ۱ / ۱۲۶۵-۱۲۶۶).

 

استفاده از شمع در ایران به عنوان محاسبه زمان و ساعت

ایرانیان یک کاربرد دیگر هم برای شمع داشته اند و آن تعیین گذشت زمان با کمک شمع یا به قول ایرانیان پی سوز بوده است.

حال بپردازیم که اینکار چطور انجام میشد. در دوران ایران قدیم شمعی با طول و عرض و چربی و فتیله کاملا ثابت و مشخصی می ساخته اند. این کار به این منظور بوده تا زمان سوختن شمع همیشه به یک میزان باشد. بعد برای تنظیمزمان شمع را مدرج میگردند یعنی خطوطی که به تجربه بدست آورده بودند روی آن می کشیدند و هر زمان نیاز به نگهداری گذر زمان داشتند یک میخ آهنی را از روی خط مورد نظر به صورت افقی وارد شمع میکردند و شمع را روشن می نمودند. (دقیقا مانند کاری که کورنومتر فعلی برایمان انجام میدهد) .              سه نمونه از ساخت شمع زمان دار که دوتای سمت راست و چپ زنگ دار بوده اند

با شروع سوختن شمع زمانی که شعله شمع به میخ آهنین میرسید آنرا گرم میکرد و میخ بر روی سینی فلزی زیر شمع می افتاد و صدایی ایجاد میکرد. با شنیدن صدای افتادن میخ زمان مورد نظر فرا رسیده بود. ساخت یک ساعت زنگ دار با ابزارهایی ساده که مختص ایران نبود و نشانه هایی از آن در گذشته کشورهای چین و ژاپن وجود دارد. و احتمالا در کشورهایی که در مسیر جاده ابریشم بوده اند استفاده می شده است.روشی هوشمندانه از نیاکان ما برای اندازه گیری زمان با کمک شمع که جالب و نشان از درک بالا و استفاده از ابزارهای دسترس برای رفع مشکلات خود دارد.

اولین ساعتی که با استفاده از شمع برای محاسبه زمان ساخته شده است، مربوط به تمدن بابلیان در دوران باستان است. این ساعت به نام "ساعت شمع" شناخته می‌شود و در حدود سال 800 قبل از میلاد محاسبه زمان را انجام می‌داد. این ساعت با استفاده از شمع و آب، زمان را با دقت محاسبه می‌کرد.

نکات جالب در مورد ساعت شمعی

• دقت ساعت شمعی: اگرچه ساعت شمعی بسیار ساده بود، اما دقت آن به نوع و کیفیت شمع و همچنین محیطی که در آن استفاده می‌شد بستگی داشت. به عنوان مثال، باد یا جریان هوا می‌توانست سرعت سوختن شمع را تغییر دهد.
• تنوع استفاده: ساعت‌های شمعی نه تنها در خانه‌ها، بلکه در کاخ‌ها و معابد نیز مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

استفاده‌ی جالب توجه از شمع برای اندازه گیری زمان وقتی که پای هوش انسان به میان می آید واقعا حیرت انگیز میشود. ساعت شمعی دیگری توسط الجزاری Al-Jazari (1206 بعد از میلاد مسیح) ساخته شد. ساعتهای شمعی او به عنوان پیچیده‌ترین طرحی که تا آن زمان ساخته شده بود، در نظر گرفته می‌شود. این ساعتها دارای صفحه‌ای مدرج بود که زمان دقیق را نشان می‌داد.
بخش جالب توجه به این بخش برمیگردد که در این ساعت‌ها از یک وزنه، قرقره، و ترکیب وزنه تعادل استفاده می‌شد تا یک سری ماشینهای خودکار نشان دهنده‌ی زمان را به حرکت در آورند. همانطور که شمع می‌سوخت، وزن آن کمتر شده و باعث می‌شد که وزنه‌های شمارشگر به حرکت در آیند و نتیجتاً مکانیزم پیچیده‌ای را به کار می‌انداختند که زمان را نشان می‌داد.

یک باکس گل شمعی با گلهایی نارنجی و نود فوق العاده زیبا . حتما این باکس گل را ببینید شاید خوشتون اومد.

شمع در قرن معاصر

زنان مستعمره اولین مشارکت آمریکا در شمع‌سازی را ارائه کردند، زمانی که متوجه شدند جوشاندن توت‌های سبز مایل به خاکستری بوته‌های bayberry مومی خوشبو تولید می‌کند که تمیز می‌سوزد. با این حال، استخراج موم از بیبری بسیار خسته کننده بود. در نتیجه، محبوبیت شمع های بایبری به زودی کاهش یافت.

رشد صنعت صید نهنگ در اواخر قرن هجدهم، اولین تغییر عمده در شمع‌سازی را از قرون وسطی به وجود آورد.

موم سفید

با رشد صنعت صید در قرن 18 تحول عظیمی در تاریخ شمع سازی از زمان قرون وسطی رخ داد. با متبلور کردن چربی نهنگ موم سفید بدست می آمد که برخلاف شکل اولیه آن بوی نامطبوعی نداشت و نور تولید شده آن به مراتب روشن تر بود. همچنین موم سفید از جنس سخت تری برخوردار بود و در گرمای تابستان دچار تغییر شکل نمی شد. تاریخ نگاران اولین شمع های استاندارد را شمع های تولید شده از موم سفید می دانند.

مانند موم زنبور عسل، موم اسپرماستی در هنگام سوزاندن بوی ناخوشایندی ایجاد نمی کند و نور بسیار روشن تری تولید می کند. همچنین از پیه یا موم زنبور عسل سخت تر بود، بنابراین در گرمای تابستان نرم و خم نمی شد. مورخان خاطرنشان می کنند که اولین "شمع های استاندارد" از موم اسپرماستی ساخته شده اند.

پیشرفت های قرن 19

بیشتر پیشرفت‌های عمده‌ای که بر شمع‌سازی معاصر تأثیر می‌گذارد، در قرن نوزدهم رخ داده است. در دهه 1820، شیمیدان فرانسوی میشل اوژن شورول، چگونگی استخراج اسید استئاریک از اسیدهای چرب حیوانی را کشف کرد. این منجر به توسعه موم استئارین شد که سخت، بادوام و تمیز می‌سوخت. شمع های Stearin امروزه در اروپا محبوب هستند.

شمع های پارافین، ساخته شده از ماده مومی سفید، شفاف، شیشه مانند و مومی تقطیر شده از نفت، تنها در دوران مدرن و پس از شروع آزمایشات با الکتریسیته اختراع شدند . پس از افتتاح ماهیگیری نهنگ اسپرم در پایان قرن 18، شمع هایی از اسپرماستی (موم متبلور از روغن نهنگ اسپرم) ساخته شد. اینها بوی نامطبوعی ندارند و در دمای تابستان خم نمی شوند و نرم نمی شوند. (اندازه استاندارد قدیمی نور مصنوعی، کاندلا ، بر اساس نوری بود که توسط یک شمع اسپرماستی خالص به وزن یک ششم پوند و با سرعت 120 دانه در ساعت می سوزد؛ رابینز، ص 20). اولین ماشین شمع سازی توسط جوزف مورگان در سال 1834 اختراع شد.

در سال 1834، مخترع جوزف مورگان با توسعه ماشینی که امکان تولید مداوم شمع‌های قالب‌گیری شده را با استفاده از یک سیلندر با پیستون متحرک برای بیرون راندن شمع‌ها در حین جامد شدن فراهم می‌کرد، به پیشرفت صنعت شمع‌سازی مدرن کمک کرد. با معرفی تولید مکانیزه، شمع ها به یک کالای ارزان قیمت برای توده ها تبدیل شدند.

موم پارافین در دهه 1850، پس از اینکه شیمیدانان آموختند چگونه ماده مومی طبیعی طبیعی را از نفت جدا کرده و آن را تصفیه کنند، معرفی شد. پارافین بدون بو و به رنگ سفید مایل به آبی برای شمع‌سازی یک موهبت بود، زیرا به‌طور تمیز، ثابت می‌سوخت و تولید آن از هر سوخت شمع دیگر مقرون به صرفه‌تر بود. تنها نقطه ضعف آن نقطه ذوب پایین بود. این به زودی با افزودن اسید استئاریک سخت تر، که به طور گسترده در دسترس بود، برطرف شد. با معرفی لامپ در سال 1879، شمع سازی شروع به کاهش کرد.

قرن بیستم

شمع ها در نیمه اول قرن بیستم از محبوبیت دوباره برخوردار شدند، زمانی که رشد صنایع نفت و بسته بندی گوشت ایالات متحده باعث افزایش محصولات جانبی شد که به مواد اولیه شمع تبدیل شده بودند - پارافین و اسید استئاریک.

محبوبیت شمع‌ها تا اواسط دهه 1980 ثابت ماند، زمانی که علاقه به شمع‌ها به‌عنوان وسایل تزیینی، تنظیم‌کننده خلق و خو و هدایا به طور قابل توجهی افزایش یافت. شمع ها به طور ناگهانی در طیف وسیعی از اندازه ها، شکل ها و رنگ ها در دسترس قرار گرفتند و علاقه مصرف کنندگان به شمع های معطر افزایش یافت.

دهه 1990 شاهد افزایش بی‌سابقه‌ای در محبوبیت شمع‌ها بود و برای اولین بار در بیش از یک قرن، انواع جدیدی از موم‌های شمع ساخته شدند. در ایالات متحده، شیمیدانان کشاورزی شروع به ساخت موم سویا کردند، موم نرمتر و کندتر از پارافین. در آن سوی کره زمین، تلاش‌هایی برای توسعه موم نخل برای استفاده در شمع‌ها در جریان بود.

شمع های امروز

شمع ها از زمان استفاده اولیه خود راه زیادی را پیموده اند. در حالی که آنها دیگر به عنوان منبع اصلی نور استفاده نمی شوند، محبوبیت و استفاده از آنها همچنان در حال افزایش است. امروزه، شمع‌ها نماد یک جشن هستند، شعله‌ور کردن عاشقانه‌ها، تسکین حواس، ارج نهادن به مراسم، و برجسته‌کردن دکورهای خانه - ایجاد درخشش گرم و دوست‌داشتنی برای همه.
در ایران امروزی شمعسازان با تلاش و خلاقیت خود شمعی های بسیار زیبایی ساخته و برای مردم خود و سایر کشورها شادی و نشاط به ارمغان می آورند. شمع هایی به اشکال و کاربردهای متفاوت که نشان از هنر و توان شمع سازان ایرانی دارد.
کشور ایران در زمینه ساخت شمع دارای مزیت و برتری بزرگی است چرا که دارای ذخایر عظیم نفت و پارافین با کیفیت بالا است. برای همه هنرمندان و تولید کنندگان شمع در کشورمان آرزوی موفقیت و پیشرفت داریم.

پیشنهاد میکنیم از باکس گل های بسیار زیبای شمعی دیدن کنید.

3.3. آینده شمع
با وجود پیشرفت‌های تکنولوژیکی و ظهور منابع نور جدید مانند لامپ‌های LED، شمع‌ها همچنان جایگاه ویژه‌ای در زندگی انسان‌ها دارند. به نظر می‌رسد که این جاذبه همیشگی برای زیبایی و آرامش ناشی از نور شمع، ادامه خواهد داشت.

امروزه بسیاری از افراد برای ایجاد فضایی آرامش‌بخش در خانه یا هنگام برگزاری مراسم‌های خاص از شمع استفاده می‌کنند. همچنین، با افزایش توجه به محیط زیست، تولیدکنندگان شروع به استفاده از مواد طبیعی و تجدیدپذیر برای ساخت شمع کرده‌اند.

پیشنهاد میکنیم از باکس گل جاودان شمعی بازدید بفرمایید

نتیجه‌گیری

تاریخچه شمع نشان‌دهنده تحولاتی است که این وسیله ساده اما پرکاربرد طی قرن‌ها تجربه کرده است. از دوران باستان تا امروز، شمع‌ها همواره بخشی از زندگی انسان‌ها بوده‌اند و هر روز بیشتر به جنبه‌های فرهنگی و هنری زندگی ما افزوده می‌شوند.

منابع : https://en.wikipedia.org
https://candles.org/world-candle-month
https://waxverse.com
https://fa.wikipedia.org
https://www.iranicaonline.org
https://rasekhoon.net
https://lamtakam.com
https://mantrah.smsvtt.com
www.irna.ir